چهلم: جمع سالم

نکات محتوایی

1- اصطلاح جمع سالم مذکر و مونث، صحیح است و جمع مذکر/مؤنث سالم که در افواه، رایج است، ناصحیح است کما یظهر بالتامل.

علت این اشتباه احتمالا برگردان عبارت «جمع المذکر السالم» است که در عربی صفت مضاف، پس از مضاف الیه می آید و لذا سالم، وصف برای جمع است نه مذکر[نحو وافی/ج1/ص135: کلمة «السالم» تعرب صفة للجمع أو للمذکر … والاحسن أن تکون صفة للجمع …]

 

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

2- مذکر عاقل، اخص از مذکر حقیقی است لذا امثال فرس، جمع سالم مذکر ندارد.

در نحو وافی ج1 ص128 پاورقی 2، مراد از عاقل را امثال انسان و ملائکه دانسته. برای تکمیل باید جن را هم افزود و لذا در سوره جن در آیات 11 و 14 و 15، جمع سالم مذکر برای جن به کار رفته.

ضمنا همانظور که در نحو وافی آمده، عاقل بودن جنس کافی است و اگر فرد، غیرعاقل و مجنون بود، خارج از این شرط محسوب نمی شود

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

3- اساساً جمع مذکر چه در صیغ افعال و چه در جمع سالم، مختص به ذوی العقول است و نمی‌توان مذکر مجازی یا مذکر حقیقی غیرعاقل را با صیغه 3 یا 9 فعل یا با جمع سالم مذکر جمع بست مگر در صورت تنزیل آنها به منزله عقلا

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

4- در مثال جمع سالم مذکر محمد: محمّدون، در صرف ساده ص253 پاورقی 5 افزودن ال را لازم می‌دانند؛ اما چون گاهی جمع را برای نکره استعمال می کنیم، ظاهرا ضرورت ندارد. با جستجوی کلمه زینبات در نرم افزار ادبیات نور، شاهد این مدعا ملاحظه می شود

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

5- در چاپ جدید، به جای کلمه وصف، به مصادیق آن در اینجا، یعنی مشتق و منسوب و مصغر پرداخته شده تا برای مبتدی، مبهم نباشد. ضمنا با شرط عاقل بودن، سه دسته غیروصفی مشتقات (اسمهای مکان و زمان و آلت) خارج می‌شوند

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

6- کلمه علّیّون از ملحقات به جمع مذکر حذف شده زیرا برخی کتب لغت، آن را جمع علّیّ و طبق قاعده می دانند

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

7- در بحث ملحقات جمع مونث، در بسیاری از کتب و کتاب دانش صرف، موارد خارج از موارد ذکرشده برای جمع مونث، ملحق به جمع مونث شمرده نشده مثل سماوات و امهات. در حالی که در جمع مذکر، همین نوع موارد را ملحق به جمع سالم می دانستند. دلیل این دوگانگی چیست؟ اقای محمدی مطلق نیز تحقیقی درباره اقوال درباره امثال اخوات و بنات دارند.

ضمنا کاری که در صرف ساده شده که اخوات و بنات را ملحق دانسته اما امهات و سماوات را سماعی، فقط در مبادی 4 دیده شد و به نظر می رسد که دوگانگی را تشدید کرده است

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

8- در اینکه آیا کلماتی مانند سوال و کمال جمع سالم مؤنث بسته می شوند:  عجالتا در منابع متقدم و مطرح، تصریحی در این خصوص یافته نشد؛ اما در برخی منابع متاخر، گفته شده که مصدر با بیش از چهار حرف را می‌توان جمع سالم مؤنث بست؛ مثل مبادئ العربیه ج3، ص53. در بداءة النحو و چاپ‌های قدیم صرف ساده نیز این مطلب آمده است.
همچنین با جستجوی کلمه السؤالات در نرم افزار قواعد عربی نور، به کاربرد آن در برخی کتب ادبی مثل خصائص ابن جنی و سیوطی برخورد می‌کنیم.
اگر عزیزان، به مطلبی در تأیید یا اثبات آن در منابع اصلی برخورد کردند، اعلام بفرمایند.

3 دیدگاه

    1. سلام علیکم. با توجه به اینکه اربعینیّ، وصف هست، اوصاف غیر عاقل، حتی اگر موصوفشون مذکر باشه جمع سالم با ات بسته می شوند مانند الجبال الراسیات.
      اگر موصوف آن مؤنث هم باشد، با توجه به اینکه وصف آن اربعینیة هست، باز جمع سالمش با ات است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *