نائب فاعل در آیه «یطاف علیهم بآنیة»

پژوهش یکی از اساتید محترم صرف:

دانلود فایل

پژوهش: در آیه شریفه «وَ يُطافُ عَلَيْهِمْ بِآنِيَةٍ» (انسان/15)، با فرض مجهول ثلاثی مجرد بودن «یطاف» نائب فاعل یطاف چیست؟

 

مرحله اول: بررسی ماده «طوف» در لغت

  • المعجم الوسیط/570

(طَافَ‌) حَوله، و به، و عليه، و فيه -ُ طَوْفاً، و طَوَافاً: دارَ و حامَ‌. و – الخيالُ‌ و غيرُه به، أَو عليه: أَلمَّ‌. و – الكَرَى أَو النومُ‌ به، أَو عليه: نَعَسَ‌. و – به على كذا: دارَ.

  • ترجمه المعجم الوسیط(بندرریگی)/ج2/ص1215

طوف-(طافَ یَطوفُ طَوْفاً، و طَوَافاً) حَوله، و طافَ به، و طافَ عليه، و طافَ فيه: دورِ آن گردید، دورِ آن چرخید، دورِ آن طواف کرد (طافَ) الخيالُ‌ و غيرُه به، أَو طافَ الخیالُ عليه: در خواب چیزی را دید یا در بیداری چیزی مثل شبح جلوی چشمش ظاهر شد (طافَ) الكَرَى أَو النومُ‌ به، و طافَ الكَرَى أَو النومُ‌ عليه: چرت زد، پینکی زد (طافَ) بِهِ عَلَی کَذا: آن را دورِ چیزی گردانید و چرخانید.

 

مرحله دوم: بررسی لغوی و کاربردهای سازگار

از بین کار بردهای لغوی «طاف» دو کاربرد می تواند با آیه فوق سازگار باشد، یکی کاربرد اول و دیگری کاربرد آخر

  • کاربرد اول

در کاربرد اول، «طاف» به دو گونه استعمال می شود، یکی به همراه ظرف «حول» و دیگری با برخی حروف جر از جمله «به، علیه و فیه» که در تمام این موارد، معنای آن «به دور چیزی چرخیدن» است که مجرور به این حروف، آن چیزی است که مورد طواف قرار می گیرد.

  • کاربرد دوم

و در کاربرد آخر نیز «طاف» با دو حرف جر می آید که «باء و علی» باشد. در این استعمال که معنای «طواف دادن چیزی به دور چیزی» دارد، مجرور به «باء» آن چیزی است که چرخانده می شود و مجرور به «علی» آن چیزی است که مورد طواف قرار می گیرد

مرحله سوم: تطبیق کاربرد های سازگار با آیه

آنچه در آیه وجود دارد، فعل مجهول از «یطوف» است که[با توجه به قواعد اعلال] به صورت «یطاف» نوشته می شود. در اینکه «یطاف» مجهول شده ی کدام یک از دو کاربرد فوق است، می توان گفت:

اگر این فعل از کاربرد اول باشد، باید دقت نمود که در این استعمال، مجرور به حرف جرّ، آن چیزی است که دور آن طواف می شود و از طرف دیگر در این استعمال تنها یک حرف جرّ می آید در حالی که «یطاف علیهم بأنیة» با دو حرف جر آمده است و قطعا «آنیه» آن چیزی نیست که به دور آن طواف شود. لذا یا یطاف، مجهول شده از این استعمال نیست و یا باء بر سر آنیه، معنایی دیگر مانند مصاحبة(همراهی) دارد و لذا معنای آیه این می شود که «به همراه ظرف هایی، دور آنها طواف می شود» که طبق این احتمال، نائب فاعل، «علیهم» خواهد بود.

اما اگر این فعل از کاربرد آخر باشد(طاف به علی کذا)، معنای جمله این گونه است که «آنیه، دور آنها طواف داده می شود» که در این استعمال «بأنیة» نائب فاعل خواهد بود

مرحله چهارم: نتیجه گیری

نکته ای که برای قضاوت بین دو احتمال فوق باید مد نظر قرار بگیرد، این است که آنچه مراد خداوند از بیان این آیه و محور ثقل کلام است چیست؟ آیا مهم، آنهایی هستند که دورشان طواف صورت می گیرد یا مهم ظرف هایی است که دور داده می شود. بی شک احتمال اول صحیح تر است زیرا این آیات در بیان احوال بهشتیان است و آنها مرکز ثقل کلام اند.

بنابر ترجمه احتمال دوم از دو احتمال بیان شده در مرحله سوم، نقطه ثقل کلام روی ظرف قرار می گرید اما طبق احتمال اول، آنچه محور است، آنها(بهشتیان) اند.

نتیجه

از آنچه گفته شد، واضح می گردد که «طاف» از مواردکاربرد اولیه لغت(طاف حوله و به و علیه و فیه) است. لذا «علیهم» نائب فاعل بوده و باء بر سر «آنیة» نیز به معنای مصاحبت و همراهی و متعلق به یطاف است.

2 دیدگاه

  1. ابراهیم

    باسلام
    توجه به این مطلب بشود که نائب فاعل در خارج به هيچ وجه قابل تصور نیست و بحث نائب فاعل فقط یک بحث اعرابی صناعتی صِرف هست و از جهت معنا به هیچ وجه بحثی ندارد.

    1. سلام علیکم. ادعای نبود هرگونه غرض بلاغی(معنایی) در حذف فاعل و جایگزین کردن اسم مفعول، نه تنها ادعایی خلاف وجدان است و ارتکاز زبانی مشترک نیز مؤید این مسأله نیست، بلکه با نظر هیچ ادیبی همراه نیست. باز هم اگر بر ادعای خود دلیلی دارید، به اشتراک بگذارید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *