نکات محتوایی
1- در بحث ماضی مجهول اجوف، با جستجوی کلمات اختیر و اختور و انقید و انقود به محطّ بحث در کتب برمی‌خوریم. در مجهول باع و قال، افصح اللغات بیع و قیل است و در رتبه بعد، اشمام است که البته در کتابت شبیه حالت قبلی نوشته می شود (مثل آیه غیض الماء) و در رتبه سوم: بوع و قول است. همین ترتیب در اینجا هم هست و لذا اختیر افصح از اختور است.
به آدرسهای مذکور در بحث امر درباره حرکت همزه وصل مراجعه شود.
همانگونه که در آنجا گفته شد، همزه وصل ماضی مجهول در اینجا، مکسور است (طبق افصح اللغات)
براساس بررسی در کتاب معجم الاوزان الصرفیه للقرآن الکریم، ماضی مجهول اجوف از باب افتعال و انفعال در قرآن کریم نداریم
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
2- معنای اصلی این باب مورد اختلاف است بین مطاوعه و اتخاذ. البته استعمالات قرا‌نی اتخاذ کم است به ادعای کتاب دراسات.
الف. کتبی که اولین معنا را اتخاذ آورده اند:
تصریح به اغلبیت این معنا: شرح مفصل ج7 ص 160: و له معان أغلبها الاتخاذ…
بدون تصریح: المستقصی ص335- شذا العرف ص51 – همع الهوامع ج3 ص198- شرح الملوکی ص81 – تسهیل ابن مالک
ب. کتبی که اولین معنا را مطاوعه آورده اند:
تصریح به اغلبیت: شافیه ابن الحاجب و شروح آن: نظام و کمال – جامع الدروس ص162
بدون تصریح: دروس التصریف ص76- دراسات لأسلوب القرآن الکریم ج4 ص508 (در رتبه دوم: ثلاثی مجرد بدون تاکید و با تاکید آمده) – المنصف ص75 – شرح تصریف (جامع المقدمات ص179) – موسوعه النحو و الصرف
ج. سایر: علوم العربیه ص83 : جهد در عمل
مشهورترین معنای باب افتعال: بعید نیست که از جهت آماری، معنای جهد یا ثلاثی مجرد، اکثریت نسبی را در این باب داشته باشند.
در ویرایش اخیر صرف ساده هم معنای اصلی باب افتعال، همان معنای ثلاثی مجرد (با مبالغه و تاکید) آمده است. این احتمال، ابتدا در اثر استقراء تعدادی از افعال استعمال شده از این باب در قرآن کریم به نظر رسید و کلام ابن جنّی در الخصائص که سیوطی در الاشباه و النظائر ج 1 ص170و 171 نقل کرده نیز مؤید این مدّعا است. ابن فارس نیز در الصاحبی ص383 (نسخه مکتبه شامله: ج1 ص170) فقط دو معنا برای باب افتعال ذکر کرده: 1. بمعنی فَعَلَ 2. بمعنی حدوث صفة فیه نحو افتقر
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
3- در معنای مطاوعه، در برخی کتب گفته اند که مطاوعه ثلاثی مجرد، بیشتر با باب انفعال است و قلیلاً با باب افتعال: شرح التصریف الملوکی ص81- الممتع ص106 و 107
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
4- علت عدم اعلال در اجوف واوی معنای مشارکت: خصائص ابن جنی ج1 ص151 و 182
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
5- در معنای جهد، به توضیح علوم العربیه ص84 و مرحوم رضی در شرح شافیه ج1 ص110 مراجعه شود
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
6- معنای مشارکت در باب مفاعله، الزاما بین الاثنینی است (ولو دو دسته و گروه) اما در دو باب افتعال و تفاعل می‌تواند بین الاطراف هم باشد مثل اجتور و تجاور الناس- اختصم و تخاصم الناس
