درس چهل و هشتم: صفت مشبهه و اسم مبالغه

1- توضیحی برای معنای ثبوت:

در العین می گوید‌: رجل عطشان … و هو عاطش غداً. ثبوت در مقابل حدوث است. حدوث یعنی در زمانی مشخص تحقق می یابد اما ثبوت یعنی زمان در آن ملحوظ نیست ولو مثل عطشان، همیشگی نباشد و استمرار نداشته باشد. در حدوث، از رخ دادن و اتفاق افتادن خبر می‌دهیم اما در ثبوت، از یک امر موجود و محقّق بدون لحاظ مبدأ زمانی آن، سخن می‌گوییم

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

2- رجوع شود به فایل تفاوت اسم فاعل و صفت مشبهه.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

3- درباره استعمال وزن فاعل برای اوصاف به عنوان اسم فاعل ر.ک: خاتمه مصباح المنیر ج2 ص689

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

4- این سوال نیاز به تحقیق دارد که آیا می توان گفت که در ثلاثی مزید، وزن اسم فاعل، هر جا وزن دال بر کار بود، اسم فاعل است و هرجا دال بر حالت بود، صفت مشبهه است؟

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

5- آیا صفت مشبهه به معنای فاعل است و هیچ صفت مشبهه به معنای مفعول نداریم؟ از برخی حرف‌های سامرایی در وزن فعیل به معنای مفعول و … احتمال صفت مشبهه بودن آنها می رود.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

6- به نظر می‌رسد که گاهی در اسم مبالغه، به جای کمّیّت، کیفیّت زیاد باعث مبالغه می‌شود مثلا درباره القَرّاء گفته شده: الحسن القراءه- در توقیع حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز آمده: مَنْ يَدَّعِي الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْيَانِيِّ وَ الصَّيْحَةِ فَهُوَ كَذَّابٌ‏ مُفْتَر

6 دیدگاه

  1. خدابخشی

    با سلام در مورد این مطلب که اسم مفعول هم بتوان معنای ثبوتی دهد و صفت مشبهه باشد ، باید تأمل بیشتر شود چراکه بین معنای ثبوتی و لازم بودن کلمه ملازمه هست یعنی کلمه‌ای که دلالت بر حالتی ثبوتی بکند نمی‌تواند متعدی باشد بنابراین نمی‌تواند اسم مفعول صفت مشبهه باشد زیرا اسم مفعول از فعل مجهول ساخته می شود و نایب فاعل در فعل مجهول همان مفعول در فعل متعدی است درحالی که در معنای ثبوت مفعولی مطرح نیست و از فعل متعدی و لازم ساخته میشود است ، بله مگر در جایی که همانطور که در درس فعل معلوم و مجهول گفته شد فعلی ظاهرش مجهول است اما معنای فعل معلوم می دهد مثل حُمّ : تب کرد

  2. مجید امینی

    تشکر از مطالب ارزنده شما. لینک فایل مربوط به حدوث و ثبوت خراب است و دانلود نمی شود. در صورت امکان بار دیگر فایل را بارگزاری نمایید. خیلی ممنون

  3. میثم حسینی

    سلام علیکم
    متشکر از مطالب مفید و ارزنده
    با توجه به اینکه اسم مفعول دارای معنای حدوثی است و اینکه به نظر صفت مشبهه هایی با معنای مفعولی وجود دارند، آیا بهتر نیست که در تعریف اسم مفعول، همچون اسم فاعل، قید “دارای معنا حدوثی” را اضافه کنیم؟

    1. سلام علیکم
      آنطور که برخی ادبا نیز تصریح کرده اند صفت مشبهه تنها دلالت بر «من قام به الفعل» می کند و بر این اساس، کلماتی که دارای معنای مفعولی هستند، هرگز داخل در تعریف صفت مشبهه نیستند که بخواهیم با قید ثبوت، آنها را از تحت اسم مفعول خارج کنیم. لذا بر خلاف ادعای برخی کتب که امثال «محمود المقاصد» را صفت مشبهه می دانند، این کلمه هرگز نمی تواند صفت مشبهه باشد و قطعا اسم مفعول است.
      به عنوان مثال سیدعلی خان در حدائق الندیه می گوید: و لم يقل هنا بمعنى الحدوث، كما ذكره في حدّ اسم الفاعل، و إن كان كذلك، لأنّ ذكره هناك لإخراج الصفة المشبّهة و اسم التفضيل كما مرّ، و هما هنا خارجان بقوله: و مفعوله، كما علم، فلم يحتج إلى ذكره. (الحدائق الندية في شرح الفوائد الصمدية؛ ص592)
      بله در نحو گفته شده است که چنانچه اسم فاعل یا اسم مفعول، معنای ثبوتی داشته باشند، همانند صفت مشبهه، اضافه شدنشان به مرفوعشان جائز است. اما این امر سبب نمی شود که ماهیت این کلمات عوض شود و لذا «طاهرالقلب» و «محمودالمقاصد» همچنان اسم فاعل و اسم مفعول اند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *