درس هجدهم: اجوف

نکات محتوایی

1- درباره قاعده اول اجوف: چرا در “یُؤیِسُ” این قاعده جاری نشده؟ برای پاسخ این سؤال، نوشته “یأس یا أیس؛ کدامیک؟” در همین تالار را ملاحظه کنید. برای مشاهده، اینجا را کلیک کنید.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

2- در همین قاعده اول، برای واو مضموم و یاء مکسور در کتاب، مثال آمده است. اما برای واو مکسور و یاء مضموم، مثال نیامده است. مثال برای واو مکسور: امثال یُقوِمُ در باب إفعال؛ مثال برای یاء مضموم: امثال مَبیوع.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

3- نکته: نتیجه اجرای قاعده اول اجوف + قاعده 1 مشترک: واو مکسور که ماقبلش ساکن باشد، تبدیل به یاء مدی می‌شود.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

4- چرا قاعده 2 اجوف به عنوان یک قاعده مستقل در این کتاب اضافه شده؟ چون روش صرف ساده و کتب صرفی در دو مرحله‌ای کردن این قاعده، برای طلاب مبتدی احیاناً جانمی‌افتد و فقط به مرحله اول آن اکتفا می‌کنند. علاوه بر اینکه در آن دو قاعده، در حرف ماقبل عله، ملاک، حال فعلی حرف است و در حرف عله، ملاک، حال قبلی آن!

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

5- قاعده 2 اجوف، قلبی است یا اسکانی یا هر دو؟ ظاهراً قلبی است؛ زیرا اسکان، مقدمه تحقق قلب است. البته نظیر اجتماع اسکانی و حذفی می توانیم بگوییم هر دو است.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

6- در قاعده 3 اجوف، چرا به جای صرف فعل قالَ، فعل قادَ صرف شده؟ چون مجهول قالَ در تمام صیغ چهارده‌گانه، معنادار نیست برخلاف قادَ.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

7- قاعده 4 اجوف: مصداق این قاعده در مصادر افعال ثلاثی مجرد، دو وزن فِعال و فِعاله است. در ابواب ثلاثی مزید: اوزان افتعال و انفعال.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

8- در نکته مربوط به هب (ص153)، برای معنای ترسیدن، آیه‌ای نداریم و روایتی هم برای این صیغه یافته نشد. اگر استادان معزّز، روایتی برای این معنا یافتند، اعلام فرمایند تا این بخش تکمیل شود.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

9- در بحث معتلّ العین در حکم صحیح (ص154):

• در بحث رنگ و عیب و اوصاف، ضابطه کلی مطرح شده آن است که هرچه صفتش بر وزن أفعل باشد، عین الفعل آن اعلال نمی‌شود.
• در بحث رنگ و اوصاف، از مصادیق این ضابطه دو باب افعلال و افعیلال و نیز صفت مشبهه بر وزن أفعل است که در همان مباحث خواهد آمد.
• مقایسه اوزان ارایه شده با ملاک مطرح شده در تبصره بر اعلال در صرف ساده
• مصادر باب تفعیل از قبیل تعیین و تقویم و تهیئه و تَجوال، هرچند مشمول ضابطه قاعده اول اعلال اجوف هستند؛ اما اعلال نمی‌شوند.
• عین الفعل لفیف مقرون در اینجا نیامده به دو جهت:

الف. در بحث لفیف توضیح داده می شود

ب. عین الفعل لفیف در افعال، مشمول قاعده نیست؛ اما در مصادر مشمول قاعده اختصاصی اعلال اسم شده مثل نَوی نِیّة که در درس لفیف و قواعد اختصاصی اعلال اسم مطرح می شود.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

10- در جداول صرف افعال اجوف توجه شود که ما باید این صور را به عنوان صیغ معیار، به خاطر بسپاریم تا بتوانیم افعال مشابه را سریع شناسایی کنیم (به سبک صرف میر).

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

11- سوال: وزن قولا چیست؟ طبق قاعده اول وزن کلمات معتل، چون فقط مشمول اعلال سکونی بوده باید بگوییم بر وزن اُفعُلا؛ هرچند چون در کتب صرفی متعرض وزن این نوع از افعال نشده‌اند، لازم نیست بر سر آن، بحث کنیم؛ زیرا بحث وزن جنبه استقلالی ندارد.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

12- پاسخ هم اندیشی با کمک جداول صرف اجوف در ماضی و مضارع و امر که در کتاب آمده: در ماضی در 5 صیغه اول معلوم: الف و در 5 صیغه اول مجهول: یاء مدی- در مضارع و امر معلوم: متنوّع است به حسب باب- در مضارع و امر مجهول: الف.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

13- تاکید بر انجام کامل تمارین بخش اعلال به جهت اهمیت موضوع. همچنین استفاده تربیتی از آیات و روایات فراموش نشود.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

 💡 14- در قاعده 3 اجوف، این نکته لازم است بیان شود که جریان این قاعده، پس از جریان قاعده 4 مشترک است