نکات محتوایی
1- چرا در این درس، مسأله مبدأ اشتقاق افعال ثلاثی مزید مطرح نشد؟ به جهت اینکه این بحث، ثمره خاصی ندارد.
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
2- مطلبی که در نگاهی به کتب دیگر از دروس التصریف نقل شده، عبارة اخری از معنای اِغناء است که ابن مالک در ضمن معانی غالب ابواب مزید در تسهیل آورده و در شرح تسهیل ناظر الجیش ج8 می‌توان به امثله هر باب دست یافت. این معنا در کتاب صرف کاربردی استاد فائزی نسب در درس معانی ابواب مزید مطرح شده است.
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
3- پاسخ هم‌اندیشی درس:
براساس اطلاعات ارائه شده در کتاب “معجم صرف قرآنی”، تعداد ریشه‌های به‌کاررفته در هر یک از ابواب ثلاثی مزید به ترتیب زیاد به کم، از این قرار است:
- إفعال: 298
- تفعیل: 210
- افتعال: 109
- تفعّل: 98
- استفعال: 79
- تفاعل: 56
- مفاعله: 51
- انفعال: 21
- افعلال: 4
- افعیلال: 1
به عنوان مثال، در باب افعیلال، فقط یک ریشه (دهم، در کلمه مدهامّتان) به کار رفته است.
بسم الله الرحمن الرحیم
در ص 204 کتاب در مورد اینکه یک فعل ثلاثی مجرد به ابواب ثلاثی مزید برده شود یا نه، به نظر قول مرحوم رضی نقل شده است، در پاورقی شرح شافیه مرحوم رضی ج1 ص 84 محققین کتاب اقوال دیگر را نیز نقل کرده اند، از جمله قول ابن هشام در مغنی را که در مغني اللبيب، ج2، ص: 523 می گوید:
الأمور التى يتعدّى بها الفعل القاصر
و هى سبعة:
أحدها: همزة أفعل نحو (أَذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ) (رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ) (وَ اللَّهُ أَنْبَتَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ نَباتاً، ثُمَّ يُعِيدُكُمْ فِيها وَ يُخْرِجُكُمْ إِخْراجاً) و قد ينقل المتعدّى إلى واحد بالهمزة إلى التعدى إلى اثنين نحو «ألبست زيدا ثوبا، و أعطيته دينارا» و لم ينقل متعد إلى اثنين بالهمزة إلى التعدى إلى ثلاثة إلا فى «رأى، و علم» و قاسه الأخفش فى أخواتهما الثلاثة القلبية نحو ظن و حسب و زعم، و قيل: النقل بالهمزة كله سماعى، و قيل: قياسى فى القاصر و المتعدى إلى واحد، و الحقّ أنه قياسى فى القاصر، سماعى فى غيره، و هو ظاهر مذهب سيبويه.
البته در درس 25 کتاب دانش صرف در معنای تعدیه باب افعال، این مطلب تذکر داده شده است، احتمالا چون این مطلب مختص باب إفعال دانسته شده است همانجا به عنوان یک تذکر توسط مؤلف محترم بیان شده است.
برای پاسخ به هم اندیشی درس 23 به مجلد 04 دراسات لاسلوب القرآن الکریم مراجعه شود