درس بیست و پنجم: باب افعال(2)

نکات محتوایی

1- فعل منحوت در کتب صرفی، اخصّ از اصطلاح صرف ساده و منحصر به همان موردی است که در نکته ذیل مقدمه این درس آمده است. ر.ک: دروس التصریف ص20 تا 28 – موسوعه النحو و الصرف و الاعراب، مدخل النحت- المستقصی ص439 به بعد.

مطالب جالبی در خصوص فعل منحوت در این کتب آمده است؛ ازجمله در دروس التصریف، ادعای جالبی از ابن فارس نقل کرده مبنی بر اینکه غالب کلمات رباعی و خماسی، منحوت از دو کلمه هستند. (این رویکرد در معجم مقاییس، قابل تعقیب است)

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

2- به اظهار دروس التصریف، افعالی که اصل و مبدأ آنها، مصدر فعل ثلاثی مجرد نبوده، غالبا از یکی از چهار باب إفعال- تفعیل- استفعال- فعللة هستند. البته در مثالهای صرف ساده ص189 و 190، به موارد متعددی برخورد می کنیم که از دیگر ابواب هستند.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

3- اساسا چرا باید بحث معانی ابواب را در صرف مطرح کرد؟ آیا این یک بحث صرفی است یا لغوی؟ پاسخ این بحث در نکات متفرقه، در مطلبی تحت عنوان “جایگاه بحث معانی ابواب” آمده است. برای مشاهده مطلب، اینجا را ببینید.

در کتاب صرف کاربردی استاد فائزی نسب نیز در درس معانی ابواب، تبیینی پیرامون این موضوع آمده است

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

4- متنی از استاد ایوبی درباره نحوه شناسایی معانی ابواب در استعمالات

سؤالی که از دیرباز برای طلّاب عزیز مطرح بوده، طریقۀ فهم معانی ابواب ثلاثی مزید است. در جواب ایشان باید گفت که: برای یافتن معنای یک فعل ثلاثی مزید در روایت یا آیه­ای از آیات قرآن، چهار یا پنج مرحله را باید طی کرد:

  1. فهم معنای ثلاثی مجرّد آن ریشه از طریق کتب لغت
  2. فهم معنای ثلاثی مزید آن ریشه در بابِ مورد نظر از طریق کتب لغت
  3. مقایسه­ ی معنای ثلاثی مجرّد و ثلاثی مزید
  4. تطبیق معنای ثلاثی مزید در آیه یا روایتِ مورد نظر:

– اگر معنای به دست آمده از کتب لغت با مفهوم و سیاق آیه یا روایت سازگاری داشت، همان معنا را برای آیه و روایت در نظر می گیریم.

– و اگر معنای به دست آمده از کتب لغت با مفهوم آیه یا روایت سازگاری نداشت، حال می توان به دنبال معنای دیگری برای آن فعل ثلاثی مزید گشت تا با جمله سازگاری داشته باشد.

* طبیعتاً برای دست­یابی به چنین مهارتی، تنها با مطالعۀ فرمول و قواعد تئوری فهم معنای باب به نتیجه نخواهیم رسید بلکه علاوه بر درک تئوری قواعد باید این مراحل را در مقام تطبیق و تمرین، اجرا کنیم تا به مهارت «درک معانی ابواب» دست یابیم.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

5- برای بحث معانی ابواب، دو منبع کمتر شناخته شده نیز خیلی قابل استفاده هستند: شرح التسهیل ناظر الجیش ج8 (این کتاب، در نرم‌افزار قواعد ادبیات عربی نور موجود است)– المستقصی ص305 به بعد. (برای دانلود این کتاب، به قفسه کتب مراجعه کنید)

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

6- برای یافتن مصادیق قرآنی معانی ابواب: کتاب دراسات لأسلوب القرآن الکریم ج4 (جزء اول از قسم ثانی) بسیار خوب است. برای مشاهده و دانلود کتاب به قفسه کتب مراجعه کنید

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

7- درباره معنای تعدیه، توضیحات مهمّی در پرسش و پاسخ، ذیل عنوان: «معنای تعدیه در معانی ابواب»، آمده که باید تنظیم و دسته بندی بشود. برای مشاهده مطلب، اینجا را ببینید.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

8- تفاوت بین معنای دوم (مفعول را بر صفتی یافتن) با معنای نسبت در باب تفعیل در یک مطلب تالار با عنوان «فرق بین معنای «نسبت و مفعول را بر صفتی یافتن» چیست، آمده است. برای مشاهده مطلب، اینجا را ببینید.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

9- در معنای سوم، تعبیر “واجد چیزی شدن”، بهتر از تعبیر صرف ساده (صیرورت) است؛ زیرا صیرورت یعنی صار کذا اما این معنا یعنی صار ذا کذا. در دروس التصریف ص71 از این معنا تعبیر کرده به: الصیرورة صاحبَ شیء

ضمنا در صرف ساده، معنای جعله ذا کذا را نیز از مصادیق این معنا برشمرده که آن هم برخلاف اصطلاح است.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

10- بسیاری از مثالهایی که برای معنای سوم در کتب زده شده، دارای فعل ثلاثی مجرد به همان معنا هستند. لذا باید در مصادیق دقت شود. البته دو مثال کتاب، دقیق هستند.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

11- براساس استقراء، به نظر می رسد که سه معنای اول این باب به اضافه معنای ثلاثی مجرد، پرکاربردتر از سایر معانی ذکرشده هستند.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

12- در بحث معنای ثلاثی مجرد، مطالبی مفید درباره قاعده زیاده المبانی تدل علی زیاده المعانی در تالار، ذیل عنوان «معنای تاکید و مبالغه ثلاثی مجرد در معانی ابواب»، آمده است. برای مشاهده مطلب، اینجا را ببینید.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

13- معنای اغناء که در امثال شرح التسهیل و همع الهوامع آمده، معنایی قابل توجه و مهم به نظر می‌رسد که در بسیاری از کتب صرفی معروف، مطرح نشده است. به این دو کتاب مراجعه شود

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

13- جدول مقایسه معانی مشترک ابواب مزید از استاد راسل، جالب و قابل استفاده است. این جدول را از اینجا دانلود نمایید.

یک دیدگاه

  1. محمد

    أعشر القوم
    معنا شده قوم به ده نفر رسید
    برخی کتب هم در معنای دخول فاعل در زمان و… مثال زدند
    درحالیکه نه زمان است نه مکان
    ؟

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *