درس چهل و سوم: مصغر

نکات محتوایی

1- تصغیر به قصد تحقیر در قرآن کریم نیامده ولی 6 بار “یا بُنیّ” به کار رفته و نیز تصغیر ترخیم رویداً . دراسات لاسلوب القران الکریم ج7 ص545

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

2- توجیه تغییرات صورت گرفته در اسم هنگام تصغیر: المستقصی ص938 به بعد

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

3- درباره اوزان تصغیر، مشهور وزن دوم و سوم را فعیعل و فعیعیل گفته اند که بیانگر وزن عروضی کلمه است نه وزن تصریفی آن. اما در کتاب جهت تسهیل، این دو وزن تغییر داده شده

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

4- درباره مصغر کلماتی که با همزه وصل شروع می شود مثل استخراج و…: ر.ک: المستقصی ص960

مصغر استخراج را علوم العربیه سخیریج، برخی تخیرج و تعدادی تخیریج گفته اند. با جستجوی این سه کلمه به قائلان آنها می رسیم.

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

5- درباره افزودن تاء تانیث به تصغیر ترخیم در اسامی مونث، به تصریح کتب، این اختصاص به اسامی ثلاثی دارد (نه رباعی). مثلا شرح اشمونی ج4 ص223 دیده شود

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

6- تناسب تصغیر با تحبیب در امثال بُنیّ: شرح شافیه ج1 ص190

🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸

7- همانطور که در تذکر ذیل قواعد اعلال گفته شده، طبق قاعده سوم اختصاصی اعلال، اسیود تبدیل به اسیّد می شود. لکن همانطور که در متن نگاهی به کتب دیگر نیز دیده می شود، در کلام مرحوم رضی، مصغیر أسد، اسیود گفته شده است. لازم به ذکر است در مصغر کلمه أسود، هر دو وجه(اسیّد و اسیود) هر دو صحیح است هر چند أسیّد أصح دانسته شده است. وجه عدم اجرای قاعده اعلال در اسیود را قوت واو متحرک، عارضی و غیر لازمه بودن یاء تصغیر و مطابقت آن با جمع مکسرش(اساود) گفته اند (ر.ک. کتاب الکتاش، ج2، ص238 و النحو الوافی، ج4،ص640 و شرح شافیه،ج1، صص226و230 و معجم المفصل، ج1، ص347) 

2 دیدگاه

    1. محمد حسین خدابخشی

      با سلام ، برخی مانند مرحوم رضی در شرح شافیه این طور توجیه کرده که در اسم مونث معنوی تاء تانیث در تقدیر است …
      برخی هم اینکار را ملاک تشخیص مونث معنوی تلقی کردند و یعنی تاء تانیث در مصغر را علت مونث معنوی بودن کلمه دانستند…
      اما به نظر میاد هر دو توجیه قابل نقد باشه ، چون توجیه اول که تکلف داره و اصلا جواب حقیقی نیست ، و دومی مستلزم دور است…
      اما در جواب میتوان گفت ، عرب در تفکیک مذکر از مونث حساس هستند که این میتونه از تعصبات جاهلی قبل از اسلام نشئت بگیره… خب همانطور که می دانید در خیلی از زبان ها مذکر و مونث تفکیک نشده است مانند همین زبان فارسی که افعال و اسماء مشترک بین زن و مرد هستند و هیچ تفکیکی وجود ندارد اما در زبان عربی دقیقا برعکس است یعنی اصرار عرب بر این بوده که مذکر را از مونث تفکیک دهد ، با توجه به این مطلب درمیابیم که اگر عرب در مصغر مونث معنوی تاء تانیث اضافه نکند کسی شک میکند که شاید ، در حالت قبل از مصغر کلمه مونث نبوده ، لا اقل مشترک بین مذکر و مونث میشود … خب همین مقدار کفایت میکند برای اینکه عرب از قاعده خودش تخطی نکرده و همچنان بر آن اصرار بورزد…
      در پایان عرض بکنم … که این توضیحات در صورت صحت ، واقعا بدرد اجتهاد نمیخورد و صرفا اطلاعات عمومی انسان را بالا میبرد از این رو اساتید برجسته حوزه همیشه طلاب را از پرسیدن چنین سوال های نهی می کردند و می گفتند حالا اینطور شده … خب علتش چیست به ما چه؟! مه در روایات هم آمده سل عما یعنیک

      البته به برادر بزرگوارمون جسارت نشه ، کلی عرض کردم …
      انشاءالله موفق و در پناه حق باشید

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *