نکات محتوایی
1- اساتید با بازکردن تصادفی قرآن کریم، کاربرد فراوان کلمات معتل و قواعد اعلال را در چند سطر آن به طلاب نشان دهند تا اهمیت مبحث، باعث افزایش اهتمام و انگیزه برای جدیت ایشان باشد
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
2- برای بحث زمینه چینی برای اعلال، کتاب صرف کاربردی اقای کشمیری ج1 (چاپ دوم) ص 311 تا 316 مباحث جالبی دارد.
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
3- در تعریف حرف لین: لازمه تعریف، اختصاص حرف لین به واو و یاء ساکن ماقبل مفتوح است؛ زیرا براساس قواعد اعلال، واو ساکن ماقبل مکسور حتما قلب به یاء مدی می‌شود و یاء ساکن ماقبل مضموم، اگر فاء الفعل باشد قلب به واو می‌شود و در غیر این صورت، با تبدیل ضمه به کسره، یاء مدی می‌شود.
ضمنا در برخی کتب صرفی و نیز در کتب تجویدی، حرف لین را قسیم حرف مد گرفته اند و مختص همان واو و یاء ساکن ماقبل مفتوح دانسته اند. جا دارد اساتید به طلاب تذکر دهند که بین اصطلاح لین در این کتاب با آنچه در کتاب تجوید خوانده اند، خلط نکنند
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
4- در تجوید، الف را صرفا دو فتحه می دانند اما در صرف، الف را حرف ساکن ماقبل مفتوح می‌دانند. تفاوت تعبیر در این دو علم، به جهت تفاوت نگاه و رویکرد در این دو علم است فتدبر.
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
5- در بخش تقسیم سوم اعلال (بر اساس اجرا در اقسام کلمه) باید تفاوت تقسیم این کتاب با صرف ساده، توضیح داده شود و چرایی آن نیز بیان شود و از اساتید هم خواسته شود که طلاب را همزمان با دو تبویب این کتاب و صرف ساده درگیر نکنند تا باعث تشویش نشود. همچنین در پایان سال، بازخورد تنظیم فعلی این کتاب در بحث اعلال را به دفتر تدوین، اعلام نمایند
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
6- تعبیر اعلال اسکانی و تسکینی با جستجوی عبارات الاسکان/ التسکین/ بالاسکان/ بالتسکین و امثال اینها در منابع معتبر قابل شناسایی است ازجمله در متن شافیه ابن حاجب در شرح شافیه 3 ص66
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
7- در رباعی یک اعلال قابل فرض است و آن، اعلال الف بعد از کسره به یاء در مصغر است مثل احرنجام: حریجیم
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
8- در بحث وزن، در شرح شافیه ج1 ص18 و19 آمده که جرجانی، وزن قال را فال می دانست
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
9- پیشنهاد استاد راسل درباره اینکه در اوزان کلماتی که تغییر یافته اند، وزن را به دو شکل حالت اولیه و حالت فعلی ذکر کنیم و نیز مشخص کنیم که حالت رایج در کتب صرفی در هر مبحث، توجه به حالت قبلی است یا حالت فعلی. فایل مربوطه از ایشان که در نقد قواعد رایج وزن نگشته شده و پیشنهاد قاعده ای ایشان در این موضوع را از اینجا ملاحظه شود.
🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸🔸 🔸
10- برای مشاهده نمودار رابطه صحیح و سالم و همچنین نمودار قواعد معلّ، به خلاصه نموداری دانش صرف رجوع نمایید.
با سلام و تشکر از گردانندگان کمیته صرف و اساتید محترم
در کتاب دانش صرف ص 145 نقل قول از الکناش: يزال اجتماع الساکنین بالحذف إذا كان السّاكن الأول حرف مدّ، إما ألفا أو ياء قبلها كسرة أو واوا قبلها ضمّة.
این مطلب شرطی اضافی را بر قاعده 4 بار کرده است. در متن کتاب در مورد اعلال در کلماتی مثل هادیون از حذف برای رفع التقاء ساکنین استفاده شده است.
هادِیُوْن 3← هادُیْوْن 4← هادُون
با سلام و عرض تشکر بابت دقت شما
اشکال شما با توجه به روش اعلال در دانش صرف، وارد است و جا دارد متن دیگری برای نگاهی به کتب دیگر در این درس انتخاب شود؛ هرچند خود نویسنده کتاب الکناش، به گونه دیگری اعلال را در این نوع کلمات اجرا می‌کند و در نتیجه عمومیت قاعده‌ای که ارائه کرده، به هم نمی‌خورد. او در در صفحه بعدی (183) می‌نویسد:
و مثل: يا قوم اِرمُوا، أصله اِرمِيُوا كرهت الضمة على الياء بعد الكسرة فسكنت فاجتمع ساكنان؛ الياء و واو الضمير فحذفت الياء و أبدل من كسرة الميم ضمّة، بقي اِرمُوا.
البته مرحوم رضی در شرح کافیه، طور دیگری قواعد را در مثل «هادیون» جاری می کند که با این تبیین ایشان، همچنان اجرای قاعده 4 مشترک، در موردی است که حرف عله، حرف مد است:
و المنقوص تحذف ياؤه، و ذلك لأنها تنضم قبل الواو، و تنكسر قبل الياء، و الضم و الكسر: مستثقلان على الياء المكسور ما قبلها طرفا، كما في: جاءني القاضي و مررت بالقاضي و هذه الياء مع واو الجمع و يائه في حكم الطرف لعدم لزومهما، فحذفا. فالتقى ساكنان، فحذف أولهما كما هو القياس في الساكنين اللذين أولهما حرف مد، فضمّ ما قبل الواو، لمناسبتها للضمة كما في الصحيح، و لو أبقيت الكسرة مع بقاء الواو بعدها، لتعسّر النطق بها، و لو قلبت الواو ياء، لم يبق فرق بين رفع الجمع و غيره من النصب و الجر (شرح الرضي على الكافية/ج3/ص370)
تشکر ویژه و مجدد از پاسخ شما و از فراهم کنندگان زمینه تعامل.
به امید قبولی تلاش های شما در نوسازی و اصلاح متون درسی.